Het 3-stappenmodel van Kurt Lewin (unfreezing – moving – freezing) is volgens velen de basis van verandertheorieën die een stappenplan presenteren (van A naar Beter in 3, 7 of 8 stappen). Hieronder beschrijf ik hoe de drie stappen een eigen leven zijn gaan leiden en dat de uitkomsten van dit proces vaak niet aansluit bij het gedachtengoed van Kurt Lewin. Ik beschrijf hoe een idee over organisaties in beweging brengen, verworden is tot dwingende stappenplannen voor organisatieverandering.
Oorsprong van het 3-stappenmodel
Stephen Cummings e.a. stellen dat Kurt Lewin met zijn model in drie stappen de founding father is van verandermanagement, maar dat dit berust op een misverstand. Zij hebben onderzocht waar de misvattingen rond het 3-stappenmodel van Lewin vandaan komen. Zij beschrijven hoe het kan dat de literatuur afwijkt van wat Lewin zelf geschreven heeft, en dat dit model vervolgens een eigen leven is gaan leiden. De auteurs laten aan de hand van bronnenonderzoek zien dat het 3-stappenmodel een heel erg klein onderdeel is in het werk van Kurt Lewin en slechts bestaat uit enkele opmerkingen in twee documenten die na zijn dood zijn gepubliceerd: een artikel en een korte passage in een boek (onder redactie van anderen).
In het artikel (uit 1947) heb ik zelf gecheckt wat er staat geschreven over het 3-stappenmodel. Het gaat om één enkele paragraaf van drie alinea’s met als onderwerp het verhogen van de prestaties van een team/groep. Lewin stelt dat het onvoldoende is om voor een geplande verandering alleen het beoogde niveau van handelen als doel te stellen. Soms is het eerst nodig om het huidige niveau van handelen te ontdooien door middel van een bewuste en emotionele ‘stir-up’, bijvoorbeeld als er sprake is van zelfgenoegzaamheid en vooroordelen. Ook is het van belang om het nieuwe niveau te bevriezen (‘freezing group life on the new level’): het doel is niet alleen het nieuwe niveau in de teamprestatie te behalen, maar dit ook in stand te houden.
Vervorming van het 3-stappenmodel
Het onderzoek van Cummings e.a. laat zien dat de woorden die Lewin gebruikte door anderen zijn aangepast en uit hun context zijn gehaald. Zo heeft Lewin de term change, vaak genoemd als tweede stap in de drietrap, niet gebruikt. Hij gebruikte moving. Ook de term refreeze is door iemand anders bedacht, want Lewin gebruikte freezing. Belangrijker dan de verwarring die ontstaan is over de begrippen, is de introductie van het idee dat het hier gaat om een prescriptief lineair proces in drie vaste stappen. Dat is een idee dat volgens de auteurs niet past bij het denken van Kurt Lewin. Cummings e.a. beschrijven uitgebreid hoe het 3-stappenmodel in de loop der jaren vervormd is. Veel bekende namen komen voorbij van onderzoekers die allemaal iets hebben toegevoegd en/of veranderd. Zoals Ronald Lippitt, die in 1959 voor het eerst de driedeling als drie fasen benoemde en ook het begrip change agent introduceerde en Edgar Schein die de term moving heeft vervangen door changing. Schein heeft het over fasen-van-beïnvloeding, waardoor de drie stappen wijzigen van een manier waarop verandering kan worden waargenomen tot een interventiemodel voor verandermanagers.
Verkenning van gebruikte begrippen in mijn boekenkast (klik op pijltje)
Ik ben ik mijn boekenkast nagegaan welke begrippen gebruikt worden om het 3-stappenmodel van Kurt Lewin te beschrijven. Hieronder het resultaat van mijn verkenning. De eerste twee combinaties kwamen het meest voor.
Unfreeze – Change – Refreeze
Unfreezing – Changing – Refreezing
Unfreezing – Change – Refreezing
Unfreeze – Change – Freeze
Unfreeze – Move – Refreeze
Unfreeze – Move – Freeze
Unfreezing – Moving – Freezing
Unfreezing – Moving – Refreezing
Unfreeze – Transition – Refreeze
Waarom het 3-stappenmodel een eigen leven is gaan leiden
Cummings e.a. benoemen de factoren die de productie van verandermodellen in de decennia sinds 1980 hebben versterkt – én die volgens de auteurs er ook toe hebben bijgedragen dat het 3-stappenmodel verworden is tot iets anders dan Lewin bedoeld heeft:
- Managers die op zoek zijn naar bruikbare kennis die eenvoudig te presenteren is;
- Sterke groei van managementadviesbedrijven, vaak met een link naar de wetenschap.
- Behoefte aan wetenschappelijk te funderen kennis, om serieus genomen te worden.
Volgens deze auteurs is dat laatste een verklaring waarom de naam Kurt Lewin eerst bijna niet genoemd werd in managementhandboeken, maar vanaf de jaren 90 opduikt als ‘klassieker’. Dat komt niet door de teksten van Lewin zelf (die op dit punt zoals gezegd minimaal zijn), maar door wat andere er over schrijven. Illustratief is dat Edgar Schein in 1961 nog schrijft dat zijn model een afgeleide is van het model van Lewin, maar in de jaren 80 en 90 meer gezag toekent aan Lewin door te spreken van ‘de verandertheorie van Lewin’ en ‘de fundamenten onder elke verandering volgens Lewin’.
Oorspronkelijke bedoeling: beweging brengen
Andere auteurs bevestigingen de constateringen van Cummings e.a.: dat de ideeën van Lewin vervormd zijn en dat zijn theorie zeker niet lineair en prescriptief is. Esther Cameron & Mike Green constateren dat het 3-stappenmodel vaak gebruikt wordt als een planningsinstrument en niet als een proces van organisatieontwikkeling (een proces dat vaak drie fasen doorloopt maar niet planbaar is, geen dwingende stadia kent die achtereenvolgens doorlopen moeten worden). Unfreezing wordt dan een planningssessie, moving bestaat uit implementeren en refreezing is de evaluatie.
Volgens Bernard Burnes resteert nu nog slechts een ‘watered-down version of Lewin’s model’, waarbij een belangrijk element verloren is gegaan, namelijk de veldtheorie: de kracht die uitgaat van de situatie, van de context. Burnes legt uit dat de drietrap van unfreezing – moving – freezing misschien nieuwe begrippen waren die Lewin aan het einde van zijn leven introduceerde, maar dat deze ideeën al langer in zijn theorieën besloten lagen, met name in zijn veldtheorie en in zijn ideeën over actieonderzoek. De veldtheorie gaat over de beweging van een quasi-stationair sociaal evenwicht naar een andere, waarbij het evenwicht bestaat uit een veld van drijvende krachten en beperkende krachten. Het begin van een verandering bestaat uit het begrijpen van de krachten die het evenwicht in stand houden en wat er nodig is om beweging te brengen, om het evenwicht te destabiliseren. Bij Lewin heeft actieonderzoek het doel om beweging te brengen, door de betrokkenen in staat stellen het voortbewegingsproces te begrijpen en te beheersen.
Bronnen:
Lewin, K. (1947). Frontiers in group dynamics: Concept, method and reality in social science; social equilibria and social change. Human Relations, 1(1), 5-41.
Cummings, S., Bridgman, T., & Brown, K.G. (2016). Unfreezing change as three steps: Rethinking Kurt Lewin’s legacy for change management. Human Relations, 69(1), 33-60.
Cameron, E., & Green, M. (2015). Making sense of change management: A complete guide to the models, tools and techniques of organizational change (4th ed.). London: Kogan Page Publishers.
Burnes, B. (2020). The origins of Lewin’s three-step model of change. The Journal of Applied Behavioral Science, 56(1), 32-59.
Geef een reactie