In 1998 heb ik een artikel geschreven in Acta Psychiatrica Scandinavica over geestelijke-gezondheidsproblemen onder dakloze jongeren. Het artikel geeft een overzicht van onderzoeken naar geestelijke gezondheidsproblemen onder dakloze adolescenten en doet verslag van een pilotstudie in Amsterdam. Hieronder geef ik eerst de korte samenvatting van het artikel en daarna een inventarisatie van recent onderzoek over dit onderwerp nu.
1998: Overzicht literatuur dakloze jongeren
De gerapporteerde schattingen van psychische problemen lopen sterk uiteen, zeer waarschijnlijk vanwege methodologische verschillen in de onderzoeken. Ondanks deze verschillende methoden lijkt er voldoende bewijs te zijn voor een hoge prevalentie van psychische aandoeningen onder dakloze adolescenten: het percentage dakloze jongeren met één of meer geestelijke-gezondheidsproblemen (inclusief problemen met alcohol en/of drugs) is: 60-90%. (Het artikel geeft ook een overzicht van de percentage op specifieke aandoeningen; de cijfers in het navolgende zijn actueler.)
1998: Onderzoek onder dakloze jongeren in Amsterdam
De resultaten van het pilotonderzoek onder 50 dakloze jongeren in Amsterdam komen overeen met de onderzochte onderzoeken. Op alle vier de locaties voor dienstverlening aan dakloze jongeren in Amsterdam is een gestructureerd interview gehouden. De groep van 50 dakloze jongeren bestaat voor 88% uit mannen. Van de jongeren heeft 58% in het verleden te maken gehad met een uithuisplaatsing. De helft van de jongeren geeft aan drie jaar of langer dakloos te zijn. Van de geïnterviewde dakloze adolescenten had 78% ooit minstens één geestelijk-gezondheidsprobleem waaronder verslavingsproblemen, en 64% had minstens één psychisch probleem in de afgelopen maand.
De percentages van specifieke psychische problemen is als volgt (klik op pijltje):
Lifetime diagnose/ooit in het leven volgens DIS/DSM-III-R
Angststoornis: 22%
Stemmingsstoornis: 24%
Psychotische stoornis: 14%
Alcoholprobleem: 46%
Drugsprobleem: 60%
Nu: Nederlandse data over dakloze jongeren
De definitie van dakloze jongeren is in de loop der jaren opgerekt: van 18-23 jaar, naar 18-25 jaar, naar 18-27 jaar en tot slot naar 18-30 jaar. Het aantal dakloze jongeren (18-30 jaar) in Nederland wordt door CBS in 2018 geschat op 12.600. Dat is ruim drie keer zoveel is als in 2009 (4.000). Daarmee is het aandeel jongeren bijna een derde van het totale aantal daklozen (39.300). Als de leeftijdsgrens van 27 wordt aangehouden, komt de schatting op 10.700 jongeren – dat is 27% van de totale groep daklozen. In een recente telling in Brabant-Noordoost is het aandeel dakloze jongeren (18-27 jaar) ongeveer 20%.
Onderzoeken laten zien dat dakloze jongeren met ernstige problemen kampen (klik op pijltje):
Psychische problemen: 46-49%
Alcoholprobleem: 6-23%
Drugsprobleem: 35-63%
Verstandelijke beperking: 12-23%
Ooit suïcidepoging ondernomen: 25%
NU: Onderzoek in het buitenland naar dakloze jongeren
Ik heb een verkenning gedaan van de internationale literatuur naar geestelijke gezondheidsproblemen onder dakloze jongeren (zie bronvermelding onder). Deze onderzoeken laten het volgende beeld zien. Het percentage daklozen jongeren dat psychische problemen heeft is bijna hetzelfde als het bovengenoemde onderzoek in Amsterdam: 75-78% van de dakloze jongeren heeft een of meerdere geestelijke-gezondheidsproblemen.
De onderzoeken geven een divers beeld als het gaat om de specifieke psychische problemen (klik op pijltje):
Depressie: 21-74%
Bipolair: 21-50%
Schizofrenie: 10-20%
ADHD : 32-65%
PTSD: 12-31%
Suïcidepoging : 12-42%
Gedragsproblemen: 53-81%
Alcoholprobleem: 39-51%
Drugsprobleem: 36-51%
De drugsproblemen kunnen nog uitgesplitst worden in: 36-75% marihuana; 16-38% cocaïne/amfetamine; 10-18% heroïne. Het percentage jongeren dat ervaring heeft met hospitalisatie na een overdosis is: 33-35%.
De uitkomsten van onderzoeken lopen zo uiteen door de verschillende methoden van onderzoek. Maar het algemene beeld is duidelijk: daklozen hebben veel vaker geestelijke gezondheidsproblemen (inclusief alcohol- en druggebruik) dan vergelijkbare jongeren die nog thuis wonen – een grove schatting is: twee tot driemaal zo vaak.
Met geestelijke-gezondheids- problemen grotere kans op dakloosheid
Je zou kunnen denken dat de geestelijke-gezondheidsproblemen voortkomen uit het leven op straat en in opvangvoorzieningen. Dat zal zeker voor een deel het geval zijn (ik denk dan als eerste aan depressieve problemen en PTSD). Maar onderzoek toont ook aan dat jongeren met geestelijke gezondheidsproblemen een grotere kans hebben om dakloos te worden. Zo hebben Chikwava en collega’s onderzoek gedaan naar jongeren die de residentiële jeugdzorg verlaten. Zij vonden dat jongeren met een geestelijke-gezondheidsprobleem een hogere kans hadden op dakloos worden: 72 tot 85% van deze jongeren heeft een periode van dakloosheid meegemaakt na het verlaten van de jeugdzorg. De jongeren met een zogenaamde dubbele diagnose (psychische problemen én een probleem met alcohol en/of drugs) hadden de hoogste kans: 85%. Jongeren met een psychotische aandoening waren het vaakst dakloos (hoogste aantal periodes van dakloosheid). Deze jongeren met psychotische aandoeningen hadden ook vaker de ernstige vormen van dakloosheid (vaker buiten slapen of in de nachtopvang).
Meer onderzoek ter preventie en voor passende zorg
Dakloosheid onder jongeren neemt toe in Nederland. Onderzoek laat zien dat psychische problemen en problemen met alcohol en drugs onder dakloze jongeren veel voorkomen. Deze problemen kunnen er ook toe bijdragen dat jongeren dakloos worden. Meer onderzoek in Nederland zou kunnen bijdragen aan (a) de preventie van dakloosheid onder jongeren (b) betere afstemming van het aanbod van opvang en zorg aan dakloze jongeren. Opvallend is dat veel van de onderzoeken zijn verricht in Canada – Nederlandse onderzoekers zouden kunnen beginnen met daar hun licht opsteken.
Bronnen:
Sleegers, J., Spijker, J., Van Limbeek, J., & Van Engeland, H. (1998). Mental health problems among homeless adolescents. Acta Psychiatrica Scandinavica, 97(4), 253-259.
Movisie/SZN, Feiten en cijfers dak- en thuisloze jongeren in Nederland, Factsheet, 16 maart 2020.
Website CBS: 30,6 duizend dakloze mensen in Nederland, https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/13/30-6-duizend-dakloze-mensen-in-nederland
Wewerinke, D., Schel, S., Kuijpers, M., De Vries, J. & Van Doorn, L. (2023).
Iedereen telt mee. Resultaten eerste ETHOS telling dak- en thuisloosheid regio Noordoost Brabant. Utrecht: Hogeschool Utrecht.
Jeeninga, W. (2010). Zwerfjongeren: Omvang, kenmerken en zorgbehoeften. Tranzo.
Barendregt, C., Schrijvers, C., Baars, J., & van de Mheen, D. (2011). Zorg voor zwerfjongeren met ernstige problematiek. IVO.
Smulders, L., Bunt, S., Van Eerten, J., & Mak, J. (2018). Rapportage onderzoek zwerfjongeren en schulden. Labyrinth Onderzoek en Advies.
Armoon, B., Mohammadi, R., & Griffiths, M.D. (2024). The global prevalence of non-suicidal self-injury, suicide behaviors, and associated risk factors among runaway and homeless youth: a meta-analysis. Community Mental Health Journal, 1-26.
Bender, K., Ferguson, K., Thompson, S., & Langenderfer, L. (2014). Mental health correlates of victimization classes among homeless youth. Child Abuse & Neglect, 38(10), 1628-1635.
Chikwava, F., O’Donnell, M., Ferrante, A., Pakpahan, E., & Cordier, R. (2022). Patterns of homelessness and housing instability and the relationship with mental health disorders among young people transitioning from out-of-home care: Retrospective cohort study using linked administrative data. Plos one, 17(9), e0274196.
Dawson‐Rose, C., Shehadeh, D., Hao, J., Barnard, J., Khoddam‐Khorasani, L., Leonard, A., Clark, K., Kersey, E., Mousseau, H., & Frank, J. (2020). Trauma, substance use, and mental health symptoms in transitional age youth experiencing homelessness. Public Health Nursing, 37(3), 363-370.
DiGuiseppi, G.T., Davis, J.P., Christie, N.C., & Rice, E. (2020). Polysubstance use among youth experiencing homelessness: The role of trauma, mental health, and social network composition. Drug and Alcohol Dependence, 216, 108228.
Edidin, J.P., Ganim, Z., Hunter, S.J., & Karnik, N.S. (2012). The mental and physical health of homeless youth: A literature review. Child Psychiatry & Human Development, 43, 354-375.
Iwundu, C.N., Chen, T.-A., Edereka-Great, K., Businelle, M.S., Kendzor, D.E., & Reitzel, L.R. (2020). Mental illness and youth-onset homelessness: A retrospective study among adults experiencing homelessness. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(22), 8295.
Kidd, S.A., Gaetz, S., & O’Grady, B. (2017). The 2015 National Canadian homeless youth survey: mental health and addiction findings. The Canadian Journal of Psychiatry, 62(7), 493-500.
Kidd, S.A., Gaetz, S., O’Grady, B., Schwan, K., Zhao, H., Lopes, K., & Wang, W. (2021). The Second National Canadian Homeless Youth Survey: mental health and addiction findings: La Deuxième Enquête Nationale Auprès des Jeunes Sans Abri: Résultats en Matière De Santé Mentale et de Toxicomanie. The Canadian Journal of Psychiatry, 66(10), 897-905.
Labelle, R., Berthiaume, C., Daigle, M., Breton, J.-J., & Houle, J. (2021). Mental health, suicidal behaviour, and primary healthcare among homeless youth. Canadian Journal of Community Mental Health, 39(4), 25-38.
Narendorf, S.C., Cross, M.B., Santa Maria, D., Swank, P.R., & Bordnick, P.S. (2017). Relations between mental health diagnoses, mental health treatment, and substance use in homeless youth. Drug and Alcohol Dependence, 175, 1-8.
Geef een reactie